Formy zatrudnienia w Polsce
Na polskim rynku pracy dozwolone są różne formy zatrudnienia. Biorąc pod uwagę charakter prawny umów, możemy wyodrębnić formy wynikające z kodeksu pracy oraz z kodeksu cywilnego. Poniżej przedstawimy praktyczną analizę głównych typów umów związanych z zatrudnieniem.
Umowy zawierane na podstawie kodeksu pracy
Najpopularniejszą umową zawieraną na podstawie kodeksu pracy jest umowa o pracę. Zobowiązuje ona pracownika do wykonywania określonego rodzaju pracy na rzecz pracodawcy pod jego kierownictwem, w wyznaczonym przez niego miejscu i czasie. Pracodawca w zakresie takiej umowy zobowiązuje się natomiast do regularnego wypłacania pracownikowi wynagrodzenia w systemie comiesięcznym lub cotygodniowym. Dodatkowo musi również odprowadzać składki ubezpieczeniowe i podatek dochodowy.
Pracownik zatrudniony na umowę o pracę ma prawo do urlopu wypoczynkowego, zdrowotnego i macierzyńskiego. W trakcie choroby uzyskuje wynagrodzenie wypłacane przez pracodawcę bądź ZUS i może korzystać z bezpłatnego dostępu do usług medycznych. W sytuacji utraty pracy może skorzystać z zasiłku dla bezrobotnych, natomiast w przypadku utraty zdolności do pracy ma prawo ubiegać się o rentę. W razie wypadku koszty leczenia i rehabilitacji pokrywane są przez ubezpieczenie społeczne.
Rodzaje umów o pracę
W zależności do czasu trwania umowy i celu, w jakim została ona podpisana, można wyodrębnić trzy rodzaje umów zawieranych na podstawie kodeksu pracy. Należą do nich: umowa o pracę na okres próbny, umowa o pracę na czas określony oraz umowa o pracę na czas nieokreślony.
Umowa o pracę na okres próbny
Umowa o pracę na okres próbny to najczęściej pierwsza umowa zawierana z pracodawcą, której czas trwania wynosi maksymalnie 3 miesiące. Taką umowę można zawrzeć tylko raz u danego pracodawcy (chyba, że kolejna umowa dotyczy innego stanowiska lub wystąpiła co najmniej trzyletnia przerwa w zatrudnieniu). Po upływie okresu próbnego pracodawca może rozwiązać z pracownikiem stosunek pracy lub podpisać z nim umowę o pracę na czas określony bądź nieokreślony.
Osoba zatrudniona w oparciu o umowę o pracę na okres próbny ma prawo do takich przywilejów jak: wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, urlop wypoczynkowy, bezpłatna opieka zdrowotna, zwolnienie chorobowe oraz okres wypowiedzenia umowy. Taka umowa zapewnia również ochronę kobiet w ciąży, ale tylko w przypadku, gdy została zawarta na okres powyżej 1 miesiąca i uległaby rozwiązaniu po upływie 3. miesiąca ciąży. W takiej sytuacji pracodawca przedłuża umowę do końca ciąży, ustalając termin rozwiązania umowy na dzień porodu. Pracownica zachowuje prawo do zasiłku macierzyńskiego, jednak bez prawa do urlopu macierzyńskiego.
Umowa o pracę na czas określony
Kolejny typ umowy o pracę to umowa na czas określony. Pracodawca może zawrzeć z pracownikiem taką umowę po wygaśnięciu umowy na okres próbny lub od razu, tj. bez poprzedzania jej umową na okres próbny. Umowa o pracę na czas określony jest umową terminową, a co za tym idzie – w jej treści należy wskazać termin jej rozwiązania. Trzeba mieć na uwadze, że zatrudnienie zawarte na podstawie umowy na czas określony pomiędzy tym samym pracownikiem i pracodawcą nie może trwać dłużej niż 33 miesiące. Jednocześnie pracodawca może podpisać taką umowę z jednym pracownikiem maksymalnie trzykrotnie. Kolejna umowa musi być już podpisana na czas nieokreślony.
Umowa o pracę na czas określony daje pracownikowi prawo do wynagrodzenia, zwolnienia chorobowego, urlopu wypoczynkowego, bezpłatnej opieki zdrowotnej i okresu wypowiedzenia. Pracodawca musi również przedłużyć taką umowę pracownicy ciężarnej, jeśli umowa wygasa po upłynięciu trzeciego miesiąca ciąży. Kobieta w takiej sytuacji ma prawo do zasiłku macierzyńskiego, a także urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego i wychowawczego.
Umowa o pracę - umowa na czas nieokreślony
Umowa na czas nieokreślony to najbardziej korzystny dla pracownika typ umowy o pracę, gwarantujący stabilność i trwałość zatrudnienia. Jest to umowa bezterminowa, zawierana bez określenia daty wygaśnięcia stosunku pracy. Osobie zatrudnionej na podstawie takiej umowy przysługuje szereg przywilejów, do których należą przede wszystkim:
- Ubezpieczenie chorobowe, zdrowotne, emerytalne i rentowe;
- Trwałość stosunku pracy – umowa o pracę zapewnia pracownikowi ochronę przed zakończeniem stosunku pracy;
- Ochrona wynagrodzenia – w przypadku umowy o pracę nie może być ono niższe niż minimalne i musi być wypłacane w określonych terminach;
- Ochrona czasu pracy – w podstawowym systemie dobowym wymiar czasu pracy wynosi 8 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy;
- Uprawnienia urlopowe – w zależności od czasu zatrudnienia pracownikowi przysługuje 20 lub 26 dni urlopu wypoczynkowego w ciągu roku kalendarzowego;
- Ochrona kobiet w ciąży – prawo do urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego i związanych z nimi zasiłków, a także możliwość skorzystania z urlopu wychowawczego;
- Szczególne uprawnienia dla określonych grup zawodowych.
Umowy zawierane na podstawie kodeksu cywilnego
Odrębną kategorię stanowią umowy zawierane na podstawie kodeksu cywilnego (tzw. umowy cywilnoprawne). Do najpopularniejszych tego typu umów należą umowa zlecenie oraz umowa o dzieło. Cechy, które odróżniają te umowy od umowy o pracę, to przede wszystkim brak podporządkowania pracownika zleceniodawcy oraz brak uprawnień i ochrony pracowniczej, zapewnianych przez Kodeks pracy. Czym się różni zatrudnienie na podstawie umowy zlecenie od zatrudnienia w oparciu o umowę o dzieło? Na to pytanie odpowiemy w dalszej części tekstu.
Umowa zlecenie
Umowa zlecenie zawierana jest na czas określony. Jej przedmiotem jest wykonanie przez zleceniobiorcę (osobę świadczącą zlecenie) pracy na rzecz zleceniodawcy, który zleca wykonanie określonych czynności. Umowa zlecenie może być zarówno odpłatna, jak i nieodpłatna. Może zostać sporządzona na piśmie lub ustnie. Podobnie jak w przypadku umowy o pracę, mamy tutaj do czynienia z obowiązkiem opłacania składki zdrowotnej. Wyjątkiem są sytuacje, w których pracownik opłaca składki z innego tytułu (np. jest studentem poniżej 26. roku życia, jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę lub prowadzi działalność gospodarczą w innym zakresie niż przedmiot objęty umową). Opłacanie składki chorobowej w przypadku umowy zlecenie jest natomiast dobrowolne.
Umowa zlecenie w każdej chwili może zostać wypowiedziana przez każdą ze stron. Ten typ umowy jest dla osoby zatrudnionej mniej wygodnym rozwiązaniem w porównaniu do umowy o pracę. Nie daje pracownikowi stabilności zatrudnienia ani przywilejów takich jak np. urlop wypoczynkowy.
Umowa o dzieło
Umowa o dzieło dotyczy realizacji danego zadania (dzieła) w określonym terminie przez osobę przyjmującą zamówienie na rzecz zamawiającego. Taka umowa może być zawarta pisemnie lub ustnie i musi określać:
- Rodzaj dzieła;
- Termin wykonania;
- Sposób wykonania dzieła;
- Wysokość zapłaty.
Wadą umowy o dzieło jest to, że nie daje ona zatrudnionemu żadnej ochrony socjalnej, a pracodawca nie bierze odpowiedzialności za takie kwestie jak urlop, zasiłek, odprawa pieniężna czy zapewnienie odpowiednich warunków BHP. Do zalet takiej umowy można natomiast zaliczyć to, że nie ma tutaj określonych godzin wykonywania dzieła, a dla zamawiającego liczy się wyłącznie efekt końcowy.
W przypadku umowy o dzieło, w przeciwieństwie do umowy o pracę czy umowy zlecenia, nie ma obowiązku opłacania składek z tytułu ubezpieczenia (chyba, że wykonawca realizuje pracę na rzecz swojego pracodawcy).
Rodzaj umowy pracowniczej a deklaracja PIT
Każda osoba, która uzyskuje dochody podlegające opodatkowaniu, raz w roku musi rozliczyć się z urzędem skarbowym. Trzeba to zrobić przy pomocy właściwego formularza PIT, którego wybór zależy od rodzaju otrzymywanego dochodu. W przypadku umowy o pracę, umowy o dzieło i umowy zlecenie odpowiednią deklaracją jest PIT-37. Aby szybko i wygodnie rozliczyć się z fiskusem, warto zdecydować się na wypełnienie PIT online. Rozliczając się przez internet, możemy liczyć na uzyskanie zwrotu podatku w ciągu 45 dni.