Od zarania dziejów człowiek poszukuje odpowiedzi na pytanie, jakie czynniki wpływają na jego zdrowie i długość życia. Współczesna medycyna dostarcza wielu odpowiedzi, wskazując na rolę genów, stylu życia, środowiska, a także opieki medycznej. Ciekawym aspektem tej problematyki jest pytanie o wpływ daty urodzenia na zdrowie. Czy pora roku, w której człowiek przyszedł na świat, może mieć jakiekolwiek znaczenie dla jego zdrowia w późniejszym życiu?
Znaczenie daty urodzin – aspekty historyczne i kulturowe
W niektórych kulturach wierzono, że układ gwiazd w momencie narodzin, a więc przynależność do określonego znaku zodiaku, wpływa na predyspozycje do chorób i temperament. Np. ryby, znak zodiaku, który łączono z wrażliwością i skłonnością do melancholii, czy bliźnięta cechujące się zmiennością nastrojów i tendencją do chorób układu oddechowego.
Łączenie daty urodzin z różnymi prognozami było również charakterystyczne dla ludów Azji. Przykładem może być praktykowany do dziś chiński horoskop. Chińskie znaki zodiaku łączono z różnymi aspektami zdrowia i osobowości. Każdy z nich miał mieć swoje mocne i słabe strony, a także predyspozycje do określonych dolegliwości.
Współczesna nauka podchodzi do tych wierzeń sceptycznie, jednak badania nad sezonowością urodzeń i jej wpływem na zdrowie są prowadzone całkowicie poważnie. Naukowcy sprawdzają, czy istnieje związek między datą urodzenia a ryzykiem wystąpienia różnych chorób, a także długością życia.
Sezonowość urodzeń a zdrowie
Zjawisko sezonowości urodzeń, czyli nierównomiernego rozkładu urodzeń w ciągu roku, obserwowane jest w wielu populacjach na świecie. Np. w Polsce zazwyczaj najwięcej dzieci rodzi się jesienią, a najmniej wiosną. Badania naukowe wskazują, że sezonowość urodzeń może być związana z różnymi czynnikami klimatycznymi, praktycznymi, a także społeczno-kulturowymi.
W jaki sposób data urodzenia miałaby wpływać na zdrowie?
Jedna z hipotez mówi o tzw. "programowaniu metabolicznym", które miałoby zachodzić w życiu płodowym i wczesnym dzieciństwie. Czynniki środowiskowe, takie jak temperatura, nasłonecznienie czy dostępność pożywienia, oddziałując na organizm w krytycznych okresach rozwoju, mogłyby wpływać na "ustawienie" metabolizmu, a w konsekwencji na zdrowie i długość życia.
Chociaż współczesne warunki życia nie są już tak bardzo zależne od pory roku, to poprzednie pokolenia mogły jeszcze doświadczać np. niedoborów pokarmowych, czy nawet głodu w okresie późnej zimy i wczesnej wiosny. Dzieci urodzone w tym okresie mogły więc być bardziej narażone na niedożywienie i wynikające z niego problemy zdrowotne.
Badania nad sezonowością urodzeń
Wiele badań epidemiologicznych wskazuje na istnienie zależności między sezonem urodzeń a ryzykiem wystąpienia różnych chorób. Niektóre prace sugerują np., że osoby urodzone wiosną i latem mogą być bardziej narażone na schizofrenię, choroby autoimmunologiczne, a nawet niektóre nowotwory. Z kolei osoby urodzone jesienią i zimą miałyby być bardziej odporne na choroby układu krążenia.
W badaniu przeprowadzonym przez naukowców z Columbia University Medical Center w Nowym Jorku przeanalizowano dane medyczne 1,7 miliona osób urodzonych w latach 1900-2000. Stwierdzono, że miesiąc urodzenia ma związek z ryzykiem wystąpienia 55 chorób, w tym 16, które nie były wcześniej raportowane.
Osoby urodzone w marcu były bardziej narażone na choroby układu krążenia, ale miały większą ochronę przed chorobami układu oddechowego. Z kolei osoby urodzone w październiku były bardziej narażone na choroby układu oddechowego, ale miały większą ochronę przed chorobami układu krążenia.
W innym badaniu przeanalizowano dane ponad 100 tysięcy osób zmarłych w Kijowie w latach 1990-2000. Stwierdzono, że osoby urodzone w okresie od kwietnia do lipca żyły krócej niż osoby urodzone w innych miesiącach. Z kolei osoby urodzone w czwartym kwartale roku żyły najdłużej.
Duże badanie przeprowadzone w Szwecji na grupie ponad miliona osób pokazało, że osoby urodzone w miesiącach jesienno-zimowych (od października do grudnia) żyły istotnie dłużej od urodzonych wiosną (od kwietnia do czerwca). Co ciekawe, efekt ten był przesunięty o pół roku u osób urodzonych w Australii.
Dlaczego data urodzenia miałaby mieć wpływ na zdrowie?
Jakie mechanizmy mogłyby leżeć u podłoża tych zależności? W niektórych pracach wspomina się np. o roli witaminy D, która jest syntetyzowana w skórze pod wpływem promieniowania UV. Ma ona wpływ na zdrowie jeszcze w trakcie rozwoju płodowego. Witamina D odgrywa ważną rolę w budowaniu kości, a jej niedobór może prowadzić do krzywicy. W okresie zimowym, gdy nasłonecznienie jest mniejsze, ryzyko niedoboru witaminy D wzrasta, co mogłoby tłumaczyć gorszy rozwój dzieci urodzonych w tym okresie.
Innym czynnikiem, który może mieć znaczenie, jest temperatura. Niska temperatura w okresie płodowym mogłaby prowadzić do "zaprogramowania" organizmu na mniejsze rozmiary ciała. Z kolei wysoka temperatura mogłaby sprzyjać rozwojowi alergii.
W przypadku wpływu dostępności pożywienia na rozwój płodu mówi się o roli witamin i mikroelementów, których zawartość w pożywieniu będzie się różnić w zależności od pory roku. Niedobór niektórych składników odżywczych w krytycznych okresach rozwoju mógłby prowadzić do opóźnienia formowania narządów i zwiększać ryzyko chorób w późniejszym życiu.
Czynniki społeczno-kulturowe związane z terminem urodzin
Nie bez znaczenia są również czynniki społeczno-kulturowe. W wielu społecznościach istnieją wierzenia i zwyczaje, które mogą wpływać na sezonowość urodzeń i w konsekwencji na zdrowie dzieci. Na przykład, w niektórych krajach afrykańskich, gdzie panuje kult siły fizycznej, chłopcy urodzeni w porze suchej, gdy dostępność pożywienia jest mniejsza, mogą być gorzej odżywieni i w rezultacie mniejsi od chłopców urodzonych w porze deszczowej.
W krajach rozwiniętych, gdzie dostępność pożywienia jest zazwyczaj dobra, czynniki społeczno-kulturowe mogą odgrywać mniejszą rolę. Niektóre badania sugerują też, że np. poziom wykształcenia rodziców może modulować wpływ miesiąca urodzenia na zdrowie dziecka.
Jakie są perspektywy dalszych badań nad sezonowością urodzeń?
Badania nad sezonowością urodzeń i jej wpływem na zdrowie są wciąż prowadzone i dostarczają nowych, interesujących danych. Wydaje się, że data urodzenia rzeczywiście może mieć pewien wpływ na ten aspekt, również w późniejszym życiu, ale mechanizmy leżące u podłoża tych zależności są złożone i nie do końca poznane.
Współczesna medycyna, bazując na dowodach naukowych, nie neguje możliwości wpływu sezonowości urodzeń na zdrowie. Jednocześnie podkreśla się, że wpływ ten jest zazwyczaj niewielki i modyfikowany przez wiele innych czynników, takich jak geny, styl życia, środowisko, a także opieka medyczna.
Wiedza na temat sezonowości urodzeń i jej wpływu na zdrowie może być jednak użyteczna w profilaktyce i promocji zdrowia. Na przykład, osoby urodzone w okresach zwiększonego ryzyka wystąpienia niektórych chorób mogłyby być objęte szczególną opieką medyczną i programem profilaktycznym. W przyszłości, lepsze zrozumienie mechanizmów leżących u podłoża "programowania metabolicznego" może pozwolić na opracowanie nowych strategii.
Bibliografia:
- Chmielewski P. Związek między sezonem urodzenia a zdrowiem i długością życia u osób dorosłych - perspektywa epidemiologiczna. Hygeia Public Health. 2017;52(4):326-334.
- Boland MR, Shahn Z, Madigan D, Hripcsak G, Tatonetti NP. Birth month affects lifetime disease risk: a phenome-wide method. Journal of the American Medical Informatics Association. 2015;22(5):1042-1053.
- Kościński K, Krenz-Niedbała M, Puch EA, Kozłowska-Rajewicz A. Wielkość ciała a sezon urodzenia. Poznańskie ośmiolatki 2007. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; 2009.
